Türkiye, hızla yaşlanan nüfusuyla birlikte yeni bir sağlık sorunuyla karşı karşıya: Polifarmasi. Yani, yaşlı bireylerin aynı anda 5 veya daha fazla ilaç kullanması durumu.
Görünüşte zararsız gibi görünen bu çoklu ilaç kullanımı, yaşlı bireylerin yaşam kalitesini düşürebilir, hatta hayatlarını riske atabilir. Yaşlılarda sadece bir ilaç kullanımı oranı yaklaşık yüzde 87 iken, 5’ten fazla ilaç kullanımı yüzde 36’ya ulaşıyor.
Üstelik bu ilaçlar sadece reçetelenenlerle sınırlı değil; vitaminler, bitkisel takviyeler, reçetesiz ilaçlar da durumu karmaşık hale getiriyor.
Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Geriatri Kliniği’nden Uzm. Dr. Sinan Arı, yaşlı bireylerde polifarmasinin neden bu kadar yaygınlaştığını, hangi riskleri barındırdığını ve bu görünmeyen krize karşı nasıl bir farkındalık oluşturulması gerektiğini tüm yönleriyle anlattı.
Çok ilaç kullanımının temel nedeni kronik hastalıklar. Dr. Arı’ya göre temel neden, yaşla birlikte artan kronik hastalıklar: Hipertansiyon, diyabet, kalp hastalıkları, KOAH, depresyon, demans… Her hastalık yeni bir ilaç demek. Ancak vücut artık eskisi gibi değil. Kas kitlesi azalıyor, vücut yağı artıyor, su oranı düşüyor. Bu da ilaçların vücutta farklı davranmasına neden oluyor.
“Ilaçlar arasında sessiz çatışmalar var” diyor Dr. Arı ve çoklu ilaç kullanımının en sık tetiklediği sorunları sıralıyor:
– Düşmeler ve kırıklar: Özellikle tansiyon ilaçları + sakinleştiriciler kombosu
– Deliryum ve bilinç bulanıklığı: Antikolinerjik ilaç yüküyle tetikleniyor
– Hastaneye yatışlar: Advers ilaç reaksiyonları önlenebilir nedenlerin başında
– Kalp ritim bozuklukları (QT uzaması): Özellikle bazı antibiyotik ve antipsikotik kombinasyonlarında
– Hipoglisemi, zehirlenme, bilinç kaybı, bayılma: Etkileşimlerin karanlık yüzü
Polifarmasi sadece bedeni değil, zihni de yoruyor. İlaçların sadece fiziksel değil, nöropsikiyatrik etkileri de var. Antikolinerjikler, sedatifler, steroidler, beta blokerler… Hepsi hafızayı ve duygu durumunu etkileyebiliyor.
Dr. Arı, polifarmasiyi kontrol altına almak için birkaç maddelik bir sistem öneriyor:
1. Bu ilacın hala tıbbi gerekçesi var mı?
2. Faydası, zararını geçiyor mu?
3. Klinik durum değişti mi?
4. Gereğinden uzun mu kullanılıyor?
5. Daha güvenli bir alternatif var mı?
6. Aynı etkiyi yapan ilaçlardan ikisi birlikte mi kullanılıyor?
7. Hasta ilacı gerçekten alıyor mu?
İlaçlar bazen yaşlı bireyler için güven sembolü oluyor. Dr. Arı, iletişimin bu hassas dengeyi gözeterek kurulması gerektiğini söylüyor.
“Şimdilik dozunu azaltalım, nasıl hissettiğinizi görelim gibi ifadeler çok daha kabul edilebilir.”
Polifarmasi; sadece ilaç sayısı değil, bir yaşam dengesidir. Yaşlı kişilerin daha güvenli, daha sade ve daha huzurlu bir ilaç yolculuğuna çıkabilmesi için; hekimlerin, eczacıların, ailelerin ve sistemin birlikte hareket etmesi gerekiyor.
Çünkü bazen, bir ilacı eksiltmek; bir hayatı hafifletmektir.
